Teşbîh: Benzetme, kıyaslama anlamlarına gelmektedir.
Aklen kabul, zihnen tasdik edilen ilâhî gerçekler, kalben de tasdik edilmez ise, gerçek bir îman meydana gelmez. Îman kalbe yerleşmedikçe de amele dönüşmez, davranışlara istikâmet veremez. Bununsa Hak katında hiçbir kıymeti olmaz. Nitekim Cenâb-ı Hak, ilâhî hakîkatleri okuyup bildikleri hâlde kalben hazmetmemiş oldukları için onunla amel etmeyen Benî İsrâil âlimlerinin hâlini, ciltlerce kitap taşıyan merkebe teşbih etmektedir.
*****
Hak dostlarından Mevlânâ Hazretleri, nâmütenâhî sır ve hikmetler meşheri olan şu cihanda hantal bir kalp ile dolaşan, varlıklardaki ilâhî mesajları alık ve abus bir çehreyle seyredip geçen gâfillerin hâlini şu teşbih ile ifâde eder:
“Bir gün, (zamanının medeniyet merkezi olan) Bağdad şehrine bir öküz geldi ve şehri baştanbaşa dolaştı. Ancak o muhteşem güzellikler, lezzetler ve sanat hârikaları arasında ancak ve ancak yol kenarındaki kavun ve karpuz kabukları dikkatini çekti. Zâten öküz ile merkebin seyrine lâyık olan şey; ya yola dökülüp saçılan samandır, ya da yol kenarlarında biten çayır çimendir!” (Mesnevî, c. 4, beyt: 2377-2379)
*****
Murâkabe yapılan âyetlerin mânâları, teşbih ve cihet isnâdına kaçmadan tasavvur edilir. Sadece Allah Teâlâ’nın bu sıfatlarla muttasıf olduğu düşünülür. Bu tasavvur zayıfladığında, âyet-i kerîme tekrar okunur ve yeniden tefekküre dalınır. Buna devam ettikçe, mü’minin ihsan duygusu artar ve mârifetullah’tan nasîb almaya başlar.
*****
Akıllara hayret veren İsrâ hâdisesini yüceltme ve doğrulama; kalplerin temizlenmesine zemin hazırlamadır. İnsanları teşbîh ve tecsîm (Cenâb-ı Hakk’ı mahlûkâta benzetme ve cisim şeklinde düşünme) kuruntularından da korur.
*****
Bu âlem, zikrettiğimiz misaldeki oyuncak dükkânı gibidir. Biz de o çocuğa benzeriz. Allah Teâlâʼnın peygamberler ve kitaplar göndermek sûretiyle bize yaptığı yardım da -lâ teşbih velâ temsil-12 o merhametli babanın îkâzı gibidir.
*****
Mevlânâ Hazretleri, insanı varlık deryâsında yüzen bir gemiye teşbih ederek buyurur ki:
“Şâyet deryâ, geminin altında bulunursa, ona istinadgâh olur. Fakat dalgalar geminin içine girmeye başlarsa onu helâke götürür.”
İslam ve İhsan
(Henüz Oy Yok)
Loading...